SZD-43 Orion - PiotrP

Piotr - mój imiennik był prawdziwą kopalnią wiedzy z której i ja często czerpałem. Piotr zdążył opracować na swojej stronie internetowej  kilka polskich szybowców. By te opracowania nie znikły jak zniknie jego strona, postanowiłem je skopiować na swoje strony. Jestem pewien, że to by było i w Jego intencji oraz by jego praca nie poszła na marne...

Dość niezwykłym (i to z kilku powodów), rekordzistą był szybowiec Orion. Powstał w niezwykle krótkim jak na szybowiec zawodniczy czasie, został zbudowany w dwóch egzemplarzach które znakomicie zadebiutowały w Szybowcowych Mistrzostwach Świata, mimo sukcesu nie podjęto budowy seryjnej, i był szybowcem łączącym w swojej zasadniczej konstrukcji drewno, metal i laminat.

W grudniu 1970 r. w Zakładzie Doświadczalnym Rozwoju i Budowy Szybowców działającym przy Zakładach Szybowcowych w Bielsku-Białej narodził się pomysł opracowania nowego szybowca zawodniczego klasy standard dla naszej reprezentacji z przeznaczeniem do startu w Mistrzostwach Świata w Jugosławii w 1972 r. Bardzo sceptyczne nastawienie wielu decydentów do tego przedsięwzięcia miało swoje uzasadnienie: w dotychczasowej praktyce normą był 3 letni okres opracowania założeń, dokumentacji, budowy i prób prototypu. Wiele deficytowych materiałów wymagało rocznego okresu wyprzedzającego realizację zamówienia, brak było gwarancji na uzyskanie w nowej konstrukcji znaczącego polepszenia osiągów... Jednym słowem niemożliwością było takie zamierzenie. Jednak niemożliwe udało się, i dwa Oriony nasi reprezentanci dostali na tyle wcześnie, że mogli na nich wystartować już w Szybowcowych Mistrzostwach Polski. Okazało się przy tym, że nowe szybowce górują nad Cobrami 15 tak bardzo, że po drugiej konkurencji F.Kępka i J.Wróblewski dosiadający Orionów wycofali się z zawodów, latając poza konkurencją i traktując mistrzostwa jako najlepszy z możliwych trening. To że realizacja całego zamierzenia stała się możliwa było niewątpliwą zasługą zespołu kierowanego przez inżynierów Tadeusza Łabucia i Jana Knapika w skład którego weszli konstruktorzy: Józef Manda, Aleksander Dutka, Jan Trojak i Jan Schubert, obliczeniowcy: Wiesław Stafiej, Elżbieta Roman, Jerzy Stawarski i Jadwiga Sieńko oraz technolodzy: Jerzy Kubalańca i Kazimierz Mentel. Bardzo wiele pracy w powstanie nowego szybowca włożyli pracownicy Zakładu prowadzący próby wytrzymałościowe, sztywnościowe, rezonansowe i lotne. Dzięki zaangażowaniu wszystkich pracowników dokumentacja konstrukcyjna powstała w ciągu trzech miesięcy a prototypy w ciągu następnych ośmiu. Patrząc na sylwetkę Oriona nie sposób nie dostrzec że jest on połączeniem dwóch szybowców: skrzydła i przednia część kadłuba została zaadaptowana z Cobry przy zmianie sposobu otwierania limuzyny z odsuwanej do przodu na otwieraną na prawą stronę, natomiast metalowa belka kadłuba z usterzeniem stanowi zapożyczenie z budowanego równolegle doświadczalnego Jantara (SZD-37). Mając bardzo napięty harmonogram było to jedyne logiczne rozwiązanie. Bazując na sprawdzonej aerodynamice skrzydła Cobry 15 wykonano nowe o podobnej konstrukcji adaptując wiele elementów i zespołów. Nowością było zastosowanie laminatowych zbiorników balastowych o pojemności 70 litrów z instalacją do napełniania i spustową w centralnej części kadłuba. Oblot prototypu, jeszcze bez znaków rejestracyjnych, wykonał 30 grudnia 1971 r. tradycyjnie już Adam Zientek, legenda wśród pilotów doświadczalnych nie tylko w Polsce. W ciągu pierwszego półrocza 1972 roku przeprowadzono cykl prób w locie, wprowadzono niezbędne zmiany konstrukcyjne i po zakończeniu prób przekazano szybowce (SP-2635 i SP-2639) Aeroklubowi PRL. Próby wykazały, że w porównaniu z Cobrą 15 nowy szybowiec ma doskonałość większą o 7% i minimalne opadanie mniejsze o 8,5%. Kępka i Wróblewski mający startować na Orionach mogli czuć się pewnie: otrzymali szybowce na tyle wcześnie, że mieli czas na ich poznanie i wlatanie się. Wszyscy czekali z nadzieją na międzynarodowy debiut nowego ?dziecka? spod znaku SZD. I nie zawiedli się, bo rzeczywistość przeszła najśmielsze marzenia : start naszych zawodników w Vrsacu przyniósł medale złoty (i drugi w karierze mistrzowski tytuł) dla Wróblewskiego, oraz brązowy ( i trzeci w karierze tytuł II wicemistrza świata) dla Kępki. Dalsze losy Orionów mogą świadczyć o ludzkiej niewdzięczności. Dość szybko jeden został skasowan w wypadku, a jego fragment można zobaczyć na pomniku w Lesznie Wielkopolskim. Fragment, bo tylna część należy do rozbitego Jantara i metodą ?sztukowania? powstał ni pies ni wydra...Drugi egzemplarz znajduje sę w krakowskim muzeum.

Jednomiejscowy szybowiec zawodniczy konstrukcji mieszanej w układzie grzbietopłata z usterzeniem typu T i chowanym podwoziem.

Kadłub: przednia część o konstrukcji drewnianej z pokryciem z laminatu epoksydowego, w części zaskrzydłowej bezwręgowa rura duralowa z metalowym statecznikiem kierunku. Osłona kabiny jednoczęściowa, na szkielecie z laminatu epoksydowego, z okienkiem wentylacyjnym na lewej stronie, otwierana na prawo odrzucana awaryjnie. Obszerna kabina wyposażona w stałe pedały i oparcie plecowe przestawiane na ziemi. Przestawiane oparcie głowy mocowane do podłogi w górnym bagażniku. Zaczep holowniczy zabudowany w okolicach sterownicy, otwierany cięgnem linkowym z uchwytem w podstawie kolumnowej tablicy przyrządów. Przystosowanie do zabudowy aparatury tlenowej SAT-5 (elementy w podstawie tablicy przyrządów i 4 litrowa butla w bagażniku dolnym) oraz radiostacji RS-3A.

Usterzenie: w układzie T, Stery kierunku i wysokości laminatowe, kierunkowy wyważony masowo. Montaż usterzenia wysokości za pomocą jednego poziomego sworznia cylindrycznego. Ster wysokości dwuczęściowy. Napęd steru wysokości popychaczowy, steru kierunku linkowy.

Podwozie: główne - z nieamortyzowanym kołem 300x125 wyposażonym w hamulec tarczowy, chowane z obrotem wzdłuż osi podłużnej kadłuba. Z tyłu małe kółko z pełnej gumy ułatwiające manewrowanie na ziemi.

Skrzydło: dwudzielne, o obrysie trapezowym i profilach FX-61-168 w części lotkowej przechodzący w FX-60-1261 . Konstrukcja półskorupowa, dźwigarowa z pokryciem sklejkowym formowanym w betonowym foremniku negatywowym, z pokryciem zewnętrznym z laminatu epoksydowego. Lotki laminatowe, bezszczelinowe, zawieszone w czterech punktach wyważone masowo. Hamulce aerodynamiczne laminatowe, na górnej i dolnej powierzchni skrzydła. Napędy lotek i hamulców popychaczowe.

Wyposażenie: standardowo: wysokościomierz W-12S, prędkościomierz PR-250s, busola magnetyczna KI-13A (na osłonie tablicy), zakrętomierz EZS-3 z chyłomierzem poprzecznym, wariometr WRs-5 z kompensatorem energii całkowitej i naczyniem wyrównawczym, wariometr WRs-30C, i sztuczny horyzont SHA-1. Przystosowanie do zabudowy aparatury tlenowej i radiostacji RS-3.

Malowanie: cały szybowiec lakierowany na biało. Stylizowany napis ORION pod kabiną obustronnie, znaki rejestracyjne czarne na prawym skrzydle na górnej powierzchni, na lewym na dolnej, oraz obustronnie w połowie belki kadłuba.