IS-3 ABC - PiotrP

IS (Instytut Szybownictwa) zawiązany w Bielsku w 1946 roku rozpoczął prace nad czterema typami szybowców: wyczynowego (IS-1 "Sęp"),treningowo-wyczynowego (IS-2 "Mucha"), przejściowego (IS-A "Salamandra" - została zrekonstruowana na bazie egzemplarza który przetrwał zawieruchę wojenną) oraz szkolnego (IS-3 "ABC"). Konstruktorami byli inżynierowie Rudolf Matz i Roman Zatwarnicki. Seryjnie produkowano trzy niewiele się różniące odmiany: IS-3"ABC" (prototyp) - 1 egzemplarz,  IS-3 "ABC ter A" (nie mająca składanych skrzydeł) - 171 sztuk i IS-3 "ABC bis" - 24 sztuki. 51 szybowców tego typu zostało wyeksportowanych. Dodatkowo do Chin sprzedano jeszcte 30 zestawów "ABC" w częściach. Szybowce dostarczane do Chin miały skrzydła o mniejszym wzniosie niż w szybowcach ABC w Polsce. A przyczyna zmiany była bardzo prozaiczna. Po prostu większość chińskich pilotów przy swym wzroście nie była w stanie uchwycić końca skrzydła przez startem szybowca ABC. Z tego względu obniżono końcówkę dając właśnie mniejszy wznios skrzydła. Spadek stateczności bocznej, po próbach w locie w Polsce, okazał się nieznaczny i dopuszczalny dla szybowców tej klasy. (*) Szybowiec ten został dopuszczony do startów za wyciągarką i na holu. Dodatkowym wyposażeniem szybowca jest kabinka nakładana na przód kadłuba (patrz czarno - białe zdjęcie). Oblotu prototypu dokonał P. Mynarski na lotnisku w Bielsku w Sylwestra 1947.

(*) Dziękuję kol. Tomaszowi Ogieniewskiemu za uzupełnienia!

Piotr - mój imiennik był prawdziwą kopalnią wiedzy z której i ja często czerpałem. Piotr zdążył opracować na swojej stronie internetowej  kilka polskich szybowców. By te opracowania nie znikły jak zniknie jego strona, postanowiłem je skopiować na swoje strony. Jestem pewien, że to by było i w Jego intencji oraz by jego praca nie poszła na marne...

"Bardzo w swoim czasie popularny "Abecak" był pierwszym powojennym szybowcem szkolnym skonstruowanym w Polsce. Analiza potrzeb sprzętowych wykazała, że właściwą kolejnością opracowania nowych szybowców będzie budowa najpierw szybowca wyczynowego (IS-1 Sęp), następnie przejściowego (rekonstrukcja Salamandry), szkolnego (właśnie ABC) i na końcu treningowo-wyczynowego (Mucha). Ponieważ w całej Polsce brakowało na sportowych lotniskach hangarów, wstępne ustalenia zakładały możliwość demontażu szybowca dla lepszego wykorzystania powierzchni hangarowej bez naruszania jego geometrii po ponownym montażu. Miała to byc konstrukcja przystosowana do lotów za wyciagarką, samolotem i startu z lin gumowych, w układzie zastrzałowego górnopłata z kratowym kadłubem, wzorowana na niemieckim SG-38 i przedwojennej Wronie, a służyć miała szkoleniu pilotów do kategorii "A" i "B". Zespołem konstrukcyjnym opracowującym nowy szybowiec kierowali inżynierowie Rudolf Matz i Roman Zatwarnicki. Prototyp "Abecaka" oblatał już w grudniu 1947 roku Piotr Mynarski, pilot doświadczalny Instytutu Szybownictwa. Pilotażowo okazał się on bardzo poprawny tak w zakrętach jak i w ślizgach, nie dawał wprowadzić się w korkociąg ani statycznie, ani dynamicznie, a złożony zajmował tylko 7 m2 (zmontowany do lotu zajmował 35 m2). Po zakończeniu prób fabrycznych, prototyp przekazano do Instytutu Technicznego Lotnictwa, wyposażając go w tablicę przyrządów, gdzie w lutym 1948 r. inż. Bronisław Żurakowski wykonał na nim serię lotów w ramach prób państwowych. Orzeczenie ITL kwalifikowało szybowiec do produkcji seryjnej po wprowadzeniu kilku niewielkich zmian, w tym wzmocnienia skrzynki kadłuba, zbyt delikatnej dla szybowca szkolnego. Produkcję wersji seryjnej oznaczonej IS-3 "ABC bis" podjęto w bielskim Instytucie Szybownictwa, a wprowadzone zmiany obejmowały zmiany technologiczne upraszczające konstrukcję wielu elementów i zastąpienie gumowego kółka transportowego metalowym. Pierwszy z 24 egzemplarzy "ABC bis" o znakach SP-650 oblatał P.Mynarski we wrześniu 1948 r. Produkcję następnej serii 50 szybowców przeniesiono do Lubawki, a egzemplarze tam wyprodukowane nosiły oznaczenie Lub-1 "ABC bis". W 1951 r. w powstałym w międzyczasie Szybowcowym Zakładzie Doświadczalnym wykonano odejmowaną kabinkę osłaniającą pilota, a na szybowcu SP-655 Adam Zientek w kwietniu 1951r. wykonał badania w locie mające określić jej wpływ na własności pilotażowe. Próby wykazały konieczność wzmocnienia samej owiewki (była zbyt wiotka i za delikatna), lecz szybowiec wyraźnie zyskiwał, zwłaszcza w ślizgach. Wyprodukowano niewielką serię kabinek wykorzystując je w czasie lotów szkolnych w aeroklubach. Duże zapotrzebowanie na szybowce szkolne spowodowało, że w Lubawce uruchomiono produkcję kolejnej serii (30 szt.) nazwanej "ABC ter" różniącej się od dotychczasowych "Abecaków" nieskładanymi skrzydłami i stałym usterzeniem. Pierwszy egzemplarz serii (SP-1009) oblatano we wrześniu 1950 r. Kolejne egzemplarze "Abecaków" powstały dopiero w pięć lat później: prowadzone w listopadzie 1955r. w SZD przez A.Dziurzyńskiego na egzemplarzu SP-792 próby zaowocowały powstaniem wersji "ABC-A" w której wprowadzono następujące zmiany: zmniejszono wznios skrzydeł do 1°, a wychylenia lotek zwiększono z +/- 15° do +/- 30°. Podwyższono także górną część kabinki dodając jednocześnie plexiglasowy wiatrochron. Zmniejszenie wzniosu znacznie ułatwiło wypuszczanie szybowca, bowiem końcówka skrzydła została obniżona dzięki temu o 30 cm. Krótką serię "ABC-A" wyprodukowano w SZD, a kolejnych ponad 125 egzemplarzy w latach 1956-57 powstało w Krośnie. Pierwszy seryjny "ABC-A" SP-1423 został oblatany na początku 1956 r. Ponad 50 egzemplarzy wersji A zostało wyeksportowanych do Chińskiej Republiki Ludowej, gdzie polscy instruktorzy i działacze organizowali chińskie szybownictwo. W sumie ilość wyprodukowanych "Abecaków" przekroczyła liczbę 250 szt, a przejście pod koniec lat pięćdziesiątych na dwusterową metodę szkolenia było powodem, że w stanie pełnej sprawnosci zakończyły one w tym okresie swój żywot. W roku 1961 skasowano 160 szt. tych szybowców, a wiele z nch przekazano szkołom i uczelniom gdzie służą nawet do dziś jako eksponaty naukowe. Licencyjną produkcję "ABC-A" podjęto w ChRL, gdzie szybowce te użytkowano jeszcze w drugiej połowie lat 60-tych.

Jednomiejscowy szybowiec szkolny w układzie zastrzałowego górnopłata usztywnionego cięgnami linkowymi.

Kadłub: płaska kratownica z belek o przekroju skrzynkowym. Na przedniej skrzynce mocowane były przesuwane siedzenie pilota, sterownica, orczyk i składane kółko transportowe. Pod skrzynką mocowana była płoza amortyzowana amortyzatorem sprężynowo-tarciowym. W przedniej części skrzynki hak do startu z lin gumowych, zaczep do startu za wyciagarką z pierścieniem samowyczepu zabezpieczajacym przed przekroczeniem krytycznych kątów. Pasy pilota wyposażone w bezpieczniki zrywowe pochłaniające energię kinetyczną w czasie wypadku. Możliwość zabudowy dwuczęściowej kabinki.

Skrzydło: dwudzielne, dwudźwigarowe, konstrukcji klasycznej, przedni keson kryty sklejką, w części zadźwigarowej kryte płótnem, mocowane do kadłuba dwiema parami drewnianych zastrzałów. Na końcówkach klocki ochronne. Profil skrzydła samostaeczny Peyret grubości 16%.

Usterzenie: poziome dwudzielne, usztywniane rurkowymi zastrzałami,pionowe integralne z kratownicą kadłuba. Stateczniki kryte sklejką, stery płótnem.

Malowanie: Prototyp i pierwsza seria szybowców malowane na kolor kremowy. Pozostałe serie w wiekszości malowano na pomarańczowo, pokrycia płócienne w naturalnym kolorze cellonowanego płótna. Przednia skrzynka, siodełko, płozy i zastrzały w kolorze brązowym. Na stateczniku pionowym napis IS-3 abc-a (bis, ter) oraz stylizowany mody wróbel. Pod usterzeniem wysokości znaki rejestracyjne."